ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਸੰਵਿਧਾਨ ਤੇ ਅਕਾਲ ਟਾਈਮਜ਼ ਦੀਆਂ ਇਤਿਹਾਸਕ ਯਾਦਾਂ

ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਸੰਵਿਧਾਨ ਤੇ ਅਕਾਲ ਟਾਈਮਜ਼ ਦੀਆਂ ਇਤਿਹਾਸਕ ਯਾਦਾਂ

ਮੈਂ ਸੰਗਤਾਂ ਨੂੰ ‘ਅਕਾਲ ਟਾਈਮਜ਼’ ਦੇ ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਕਿਤਾਬਚੇ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਦੱਸਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਕਿਹੜੇ ਹਲਾਤਾਂ ’ਚ ਇਹ ਕਿਤਾਬਚਾ ਤਿਆਰ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਕਿਸ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਛਪਵਾਉਣ ਵਿੱਚ ਕੀ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ। ਦਸੰਬਰ 1983 ਦਾ ਅਖ਼ੀਰਲਾ ਸਮਾਂ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਭਰਪੂਰ ਸੀ। ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਸਰਕਾਰ ਗੱਲਬਾਤ ਲਈ ਏਲਚੀ (ਦੂਤ) ਭੇਜ ਰਹੀ ਸੀ, ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਸਾਡੇ ਕੋਲ਼ ਇਹ ਜਾਣਕਾਰੀ ਆ ਰਹੀ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਖ਼ਾਲਸਾ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲ਼ਿਆਂ ਨੂੰ ਜਿਉਂਦਾ ਚੁੱਕ ਲੈਣਗੇ, ਬੰਬ ਬਲਾਸਟ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ਼ ਮਾਰ ਦੇਣਗੇ। ਭਾਈ ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੋਢੀ ਦੇ ਕਤਲ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹਲਾਤ ਬਹੁਤ ਵਿਗੜ ਗਏ ਸਨ ਅਤੇ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਦੀ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਪੂਰੀ ਜ਼ੋਰਾਂ ’ਤੇ ਸੀ।

ਮੇਰਾ, ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਦਾ ਅਤੇ ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਦਾ ਬੁੱਧੀਜੀਵੀਆਂ ਨਾਲ਼ ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰਾ ਪੂਰੇ ਜ਼ੋਰਾਂ ’ਤੇ ਚਲ ਰਿਹਾ ਸੀ ਅਤੇ ਜਨਰਲ ਸ਼ਬੇਗ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਵੱਲੋਂ ਮੈਨੂੰ ਇਹ ਹੁਕਮ ਸੀ ਕਿ ਮੈਂ 26 ਜਨਵਰੀ 1984 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ-ਪਹਿਲਾਂ ਇਹ ਕਿਤਾਬਚਾ ਜ਼ਰੂਰ ਛਪਵਾ ਦੇਵਾਂ ਅਤੇ ਉਸ ਦਿਨ ਹੀ ਇਸ ਨੂੰ ਜਾਰੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ। ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਇਹ ਕਿਹਾ ਸੀ “ਕੰਵਰ ਸਿੰਘ! ਤੂੰ ਅੱਜ ਤਕ ਮੇਰੇ ਤੋਂ ਇੱਕ ਵੀ ਪੈਸਾ ਨਹੀਂ ਲਿਆ, ਇਸ ਵੇਲ਼ੇ ਮੇਰੇ ਕੋਲ਼ ਪੈਸਿਆ ਦਾ ਦਰਿਆ ਵਗਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਕੰਮ ਲਈ ਮੈਂ ਤੇਰੀ ਦਿਲ ਖੋਲ੍ਹ ਕੇ ਮਦਦ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ।” ਸੰਤਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਸੀ ਕਿ “ਬੁੱਧੀਜੀਵੀਆਂ ਕੋਲ਼ ਸਿਰਫ ਬੁੱਧੀ ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਪੈਸੇ ਤੋਂ ਇਹ ਔਖੇ ਹੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਦੋਂ ਵੀ ਪੈਸੇ ਦੀ ਲੋੜ ਹੋਈ ਮੇਰੇ ਤੋਂ ਬੇਝਿਜਕ ਲੈ ਲਈ, ਬਾਕੀ ਵੀ ਤਾਂ ਲੈਂਦੇ ਹੀ ਹਨ।” ਜਨਰਲ ਸ਼ਬੇਗ ਸਿੰਘ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਇਕੱਲੇ ਕਰ ਕੇ ਸਮਝਾਇਆ ਕਿ ‘ਪਿਛਲੇ ਦੋ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਤੂੰ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਤੋਂ ਕੋਈ ਪੈਸਾ ਨਹੀਂ ਲਿਆ, ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਸਲਾਹ ਦਿੰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਹੁਣ ਵੀ ਤੂੰ ਇਸ ਕੰਮ ਲਈ ਸੰਤਾਂ ਤੋਂ ਪੈਸਾ ਨਹੀਂ ਲੈਣਾ ਤੇ ਇਸ ਮਿਸ਼ਨ ਲਈ ਲੋੜ ਪਈ ਤਾਂ ਮੈਂ ਤੇਰੀ ਮਦਦ ਕਰਾਂਗਾ।’ ਮਿਸ਼ਨ ਤਾਂ ਇਹ ਹੀ ਸੀ ਕਿ ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ ਇਹ ਹੀ ਕਹਿਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸੀ ਕਿ ਅਸੀਂ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਮਤੇ ’ਤੇ ਮੋਰਚਾ ਲਾਇਆ ਹੈ, ਪਰ ਅਕਾਲੀ ਕੁਝ ਮੰਗਾਂ ’ਤੇ ਆ ਗਏ ਹਨ ਅਤੇ ਨੌਜੁਆਨੀ ਅਜ਼ਾਦ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦੀ ਹੈ।

ਅੱਜ ਤੋਂ 37 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਦੀਆ ਗੱਲਾਂ ਯਾਦ ਕਰਕੇ ਦਸ ਰਿਹਾ ਹਾਂ ਕਿ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਉਸ ਵੇਲ਼ੇ ਸਿਰਦਾਰ ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਪਣਾ ਚੁੱਕੇ ਸਨ। ਸਿਰਦਾਰ ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਸੰਤਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲ਼ ਕੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਭੇਟ ਕੀਤੀਆਂ ਸਨ, ਉਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ‘ਸਾਚੀ ਸਾਖੀ’ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕਿਤਾਬਾਂ ਤੋਹਫ਼ੇ ਦੇ ਤੌਰ ’ਤੇ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਦਿੱਤੀਆਂ ਸਨ।

ਮੈਂ ਅਤੇ ਮੇਰੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੇ ਸ. ਬਲਬੀਰ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ ਨੂੰ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਸੰਵਿਧਾਨ ਲਿਖਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਅਤੇ ਅਨੰਦਪੁਰ ਦਾ ਮਤਾ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਛਪਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਮੇਰੇ ਲਈ ਸੰਪਾਦਕੀ ਲਿਖਣਾ ਬੜਾ ਔਖਾ ਸੀ ਅਤੇ ਸਮਾਂ ਵੀ ਬਹੁਤ ਥੋੜ੍ਹਾ ਸੀ, ਉੁਸ ਵੇਲ਼ੇ ਛਪਾਈ ਵੀ ਛਪਵਾਈ ਖ਼ਾਨੇ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਬਲਬੀਰ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ ਵੱਲੋਂ ਜੋ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਸੰਵਿਧਾਨ ਲਿਖਿਆ ਸੀ ਉਸ ’ਤੇ ਹੋਰਨਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਖ਼ਤ ਅਲੋਚਨਾ ਕੀਤੀ ਸੀ ਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਨਾ ਪਸੰਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਬਾਰੇ ਮੈਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਦੱਸਿਆ ਸੀ ਕਿ ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਉਸ ਸਮੇਂ ਅਚਾਨਕ ਬਹੁਤ ਤਬਦੀਲੀ ਵੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲ਼ਦੀ ਸੀ। ਪਹਿਲਾਂ ਉਹ ਬਹੁਤ ਨਰਮ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਸੰਤ ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਅਤੇ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਵਿਚਕਾਰ ਕੜੀ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਖੇਮਾ ਜਾਣ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਤਾ ਦਿੰਦਾ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਛੋਟਾ ਭਰਾ ਭਾਈ ਮਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਦਾ ਮੁਲਾਜ਼ਮ ਸੀ ਅਤੇ ਬਤੌਰ ਮੀਤ ਮੈਨੇਜਰ ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਹੁਣ ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਜਦੋਂ ਵੀ ਮੈਨੂੰ ਮਿਲ਼ਦਾ ਸੀ, ਉਸ ਦਾ ਟੌਪਿਕ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਤੇ ਇਸ ਬਾਰੇ ਹੀ ਉਹ ਮੇਰੇ ਨਾਲ਼ ਗੱਲ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਮੈਂ ਇਸ ਬਾਰੇ ਸੰਤਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਕਈ ਵਾਰ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਕਿ ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਅੱਜ-ਕੱਲ੍ਹ ਮੇਰੇ ਨਾਲ਼ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਬਾਰੇ ਬਹੁਤ ਚਰਚਾ ਕਰਦੇ ਹਨ।

ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਿ ਮੈਂ ਦੱਸਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਅਕਾਲ ਟਾਈਮਜ਼ ਨੂੰ ਛਪਵਾਉਣ ਦੇ ਮਸਲੇ ’ਤੇ ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ, ਜਥੇਦਾਰ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਚੁਲੱਧਾ, ਜਨਰਲ ਸ਼ਬੇਗ ਸਿੰਘ ਸਮੇਤ ਚੋਣਵੇਂ ਸਿੰਘ ਰਾਤ ਨੂੰ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਨਾਲ਼ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਨ ਲਈ ਪਹੁੰਚੇ ਤਾਂ ਮੈਂ ਦੱਸ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਬਲਬੀਰ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ ਵੱਲੋਂ ਲਿਖਿਆ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਸੰਵਿਧਾਨ ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਬਿਲਕੁਲ ਪਸੰਦ ਨਹੀਂ ਹੈਂ ਤਾਂ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਨੇ ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ “ਜਦੋਂ ਦਾ ਮੋਰਚਾ ਲੱਗਾ ਹੈ ਉਹ ਇਕੱਲਾ ਹੀ ਇਥੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਦਾ ਲੀਡਰ ਡਾ. ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਚੌਹਾਨ ਤਾਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਕਹਿ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਅਸੀ ਤਾਂ ਬਲਬੀਰ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ ਵੱਲੋਂ ਲਿਖਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਜਥੇਬੰਦੀ ਵੱਲੋਂ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਸੰਵਿਧਾਨ ਛਪਵਾ ਰਹੇ ਹਾਂ, ਜੇ ਤੈਨੂੰ ਇਸ ਬਾਰੇ ਇਤਰਾਜ਼ ਹੈ ਤਾਂ ਤੂੰ ਆਪਣੇ ਵੱਲੋਂ ਲਿਖਦੇ ਕਿ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈਂ!” ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ “ਦੁੱਖ ਦੀ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਅਕਾਲੀ ਤਾਂ ਮਰਜੀਵੜਿਆਂ ਦੀ ਸਹੁੰ ਚੁੱਕ ਕੇ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਮਤੇ ਤੋਂ ਭੱਜ ਰਹੇ ਹਨ, ਕੁਝ ਮੰਗਾਂ ’ਤੇ ਆ ਗਏ ਹਨ।” ਸੰਤਾਂ ਨੇ ਸਾਰਿਆਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਮੈਨੂੰ ਸਿਰਦਾਰ ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਛਪੀ (ਵਿਦੇਸ਼ ਦੇ ਰਸਾਲੇ ਵਿੱਚ) ਇੰਟਰਵਿਊ ਦਿੱਤੀ ਤੇ ਕਿਹਾ “ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅਕਾਲੀਆਂ ਦੀਆਂ ਮੰਗਾਂ ਬਾਰੇ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰੋ ਅਤੇ ਫਿਰ ਅਸਲੀ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਮਤੇ ਦੀ ਕਾਪੀ ਛਾਪ ਦਿਓ ਅਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸਲਾਹ ਨਾਲ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਸੰਵਿਧਾਨ ਛਾਪ ਦਿਉ ਅਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਇੰਟਰਵਿਊ ਛਾਪ ਦਿਉ, ਪਰ ਇਹ ਸਭ 26 ਜਨਵਰੀ ਤਕ ਹੋ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।”

ਮੈਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੱਸਿਆ ਹੀ ਹੈ ਕਿ ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ, ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਨਿਵਾਸ ਦੇ ਕਮਰਾ ਨੰਬਰ ਇੱਕ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਮੈਂ ਕਮਰਾ ਨੰਬਰ ਦੋ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਕਮਰਾ ਨੰਬਰ ਤਿੰਨ ਵਿੱਚ ਬੁੱਢਾ ਦਲ ਦਾ ਉਸ ਵੇਲੇ ਸਾਡੇ ਵੱਲੋਂ ਹੀ ਬਣਾਇਆ ਹੋਇਆ ਜਥੇਦਾਰ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਬਲੱਗਣ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ।

ਇਸ ਮੀਟਿੰਗ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੈਂ, ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਨਾਲ਼ ਕਈ ਵਾਰ ਚਰਚਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਉਕਸਾਇਆ ਕਿ ਤੂੰ ਆਪਣੇ ਨਾਮ ਹੇਠ ਇਹ ਕਿਤਾਬਚਾ ਛਪਵਾ ਲੈ ਪਰ ਉਹ ਇਸ ਬਾਰੇ ਤਿਆਰ ਨਾ ਹੋਇਆ। ਆਖ਼ਰ ਸਮੇਂ ਦੀ ਕਮੀ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਸਾਨੂੰ ਬਲਬੀਰ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ ਵੱਲੋਂ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਮੇਤ ਹੀ ‘ਅਕਾਲ ਟਾਈਮਜ਼’ ਨਾਮ ਦਾ ਕਿਤਾਬਚਾ ਛਪਵਾਉਣਾ ਪਿਆ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮੈਂ ਬਹੁਤ ਥੋੜ੍ਹੇ ਲਫ਼ਜ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਸੰਪਾਦਕੀ ਨੂੰ ਲਿਖਿਆ।

ਇਸ ਕਿਤਾਬਚੇ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹੇ ਮੈਨੂੰ ਤਕਰੀਬਨ 37 ਸਾਲ ਹੋ ਗਏ ਹਨ। ਮੈਨੂੰ ਯਾਦ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਭਾਵੇਂ ਛੋਟਾ ਕਿਤਾਬਚਾ ਸੀ ਪਰ ਇਹ ਬਹੁਤ ਹੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪੰਥਕ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਹੈ। ਇਸਦੀਆਂ ਕਾਪੀਆਂ ਉਸ ਵੇਲ਼ੇ ਸਿੱਖ ਰੈਫ਼ਰੈਂਸ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਅਤੇ ਉਸ ਵੇਲ਼ੇੇ ਦੀਆਂ ਤਿੰਨ ਮਸ਼ਹੂਰ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਦੀਆਂ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਤੇ ਹੋਰ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਦੀਆਂ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ’ਚ ਸਾਂਭਣ ਲਈ ਭੇਜੀਆਂ ਸੀ ਅਤੇ ਜਨਰਲ ਸ਼ਬੇਗ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪ ਦਿਲਚਸਪੀ ਲੈ ਕੇ ਵੰਡਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਨੂੰ ਜਾਰੀ ਕਰਨ ਵੇਲ਼ੇ ਮੈਨੂੰ ਬਹੁਤ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਆਈਆਂ।

ਸਾਰਿਆਂ ਸਾਥੀਆਂ ਵਿੱਚ ਜੋ ਫ਼ੈਸਲਾ ਹੋਇਆ ਸੀ ਉਸ ਮੁਤਾਬਕ ਇਸ ਕਿਤਾਬਚੇ ਨੂੰ 26 ਜਨਵਰੀ 1984 ਨੂੰ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਨੇ ਜਾਰੀ ਕਰਨਾ ਸੀ ਪਰ ਸਿੱਖ ਸਟੂਡੈਂਟਸ ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ ਦੇ ਜਨਰਲ ਸਕੱਤਰ ਹਰਮਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ ਦੇ ਇਤਰਾਜ਼ ਕਰਨ ’ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਕੰਮ ਤੋਂ ਰੋਕ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਮੇਰੇ ਸੰਗੀ ਸਾਥੀਆਂ ਸਮੇਤ ਜਥੇਦਾਰ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਚੁਲੱਧਾ ਨੇ ਮੇਰੇ ’ਤੇ ਇਹ ਦਬਾਅ ਪਾਇਆ ਕਿ ਇਸ ਨੂੰ ਜਾਰੀ ਕਰਨ ਸਮੇਂ ਖ਼ਾਲਸਾਈ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਗੋਲ਼ੀਆਂ ਚਲਾ ਕੇ ਸਲਾਮੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇ, ਪਰ ਮੈਂ ਇਸ ਗੱਲ ’ਤੇ ਬਜ਼ਿੱਦ ਸੀ ਕਿ ਅਕਾਲ ਫ਼ੈਡਰੈਸ਼ਨ ਨੇ ਗੋਲ਼ੀ ਨਹੀਂ ਚਲਾਉਣੀ, ਉਸ ਦਾ ਹਥਿਆਰ ਕਲਮ ਅਤੇ ਪੈ੍ਰੱਸ ਹੀ ਹੈ ਅਤੇ ਅਕਾਲ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਨੇ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਸਮਝਦੇ ਹੋਏ ਇਸ ਨੂੰ ਛਪਵਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।

ਮੈਨੂੰ ਯਾਦ ਹੈ ਕਿ ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਨੇ ਉਸ ਵੇਲੇ ਜਥੇਦਾਰ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਚੌਲੱਧਾ ਨੂੰ ਇਹ ਗੱਲ ਆਖੀ ਸੀ ਕਿ ‘ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਸੰਵਿਧਾਨ ਤਾਂ ਜਾਰੀ ਕਰਨ ਲੱਗੇ ਹੋ, ਪਰ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਝੰਡੇ ਬਾਰੇ ਤੁਹਾਡੇ ਕੀ ਵਿਚਾਰ ਹਨ ? ਅਕਾਲ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਨੂੰ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਝੰਡੇ ਬਾਰੇ ਵੀ ਸੰਗਤਾਂ ਨੂੰ ਜਾਣੂੰ ਕਰਾਉਣ।’ ਉਸ ਵੇਲੇ ਸਾਥੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸੱਚਮੁੱਚ ਸੰਜ਼ੀਦਗੀ ਨਾਲ ਚਰਚਾ ਚਲ ਪਈ ਕਿ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਝੰਡਾ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਹੋਵੇ!

ਇਸ ਬਾਰੇ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਕੋਲ ਫਿਰ ਅਸੀਂ ਇੱਕ ਰਾਤ ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ ਤਾਂ ਰਾਗੀ ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਭੰਡ ਨੇ ਇਹ ਵੀ ਮਸਲਾ ਉਠਾ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ‘ਹੁਣ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਝੰਡੇ ਬਾਰੇ ਫੈਸਲਾ ਨਹੀਂ ਹੋ ਰਿਹਾ ?’ ਸੰਤਾਂ ਨੇ ਹੱਸ ਕੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ‘ਇਸ ਬਾਰੇ ਬਲਬੀਰ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ ਅਤੇ ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਚੌਹਾਨ ਤੋਂ ਪੁੱਛ ਲਵੋ ?’ ਕੁਝ ਦੇਰ ਬਾਅਦ ਗੱਲ ਸੰਜੀਦਗੀ ਨਾਲ਼ ਤੁਰੀ ਤਾਂ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਿਹਾ “ਬਹੁਤੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਨਾ ਕਰੋ, ਕੰਮ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰੋ।” ਮੈਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ “ਅਕਾਲ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਨੇ ਤਾਂ ਆਪਣਾ ਕੰਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ, ਹੁਣ ਕੋਈ ਜਥੇਬੰਦੀ ਸਾਨੂੰ ਇਸ ਨੂੰ ਗੋਲ਼ੀਆਂ ਨਾਲ ਸਲਾਮੀ ਦੇਣ ਵਾਲੀ ਅਤੇ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਚੁੱਕਣ ਵਾਲੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।” ਤਾਂ ਸੰਤਾਂ ਨੇ ਜਥੇਦਾਰ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਚੁਲੱਧਾ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਕੇ ਕਿਹਾ ਕਿ “ਇਸ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਗੋਲ਼ੀ ਕੌਣ ਚਲਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ?” ਸੰਤਾਂ ਨੇ ਝੰਡੇ ਬਾਰੇ ਸ਼ੁਗਲ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ “ਜੇ ਮੇਰੇ ਖ਼ਿਆਲ ਨਾਲ਼ ਭਾਰਤ ਦਾ ਤਿਰੰਗਾ ਤਿੰਨਾਂ ਕੌਮਾਂ ਹਿੰਦੂ, ਮੁਸਲਿਮ ਤੇ ਈਸਾਈ ਦੀ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਪਏ ਚੱਕਰ ਨੇ ਹੀ ਸਾਨੂੰ ਚੱਕਰਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਇਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਚੱਕਰ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਕੱਢੋ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਵੱਡਾ ਖੰਡਾ ਬਣਾ ਲਵੋ ਅਤੇ ਡੰਡਾ ਤਾਂ ਫਿਰ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਹੈ ਹੀ, ਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਸਲਾਮੀ ਦੇ ਦਿਉ ਅਤੇ ਬਹੁਤੇ ਚੱਕਰਾਂ ਵਿੱਚ ਨਾ ਪਓ।”

ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੈਂ ਅਤੇ ਜਥੇਦਾਰ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਬੜੀ ਸੰਜ਼ੀਦਗੀ ਨਾਲ ਲਿਆ ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਅਸੀਂ ਖ਼ਾਲਸੇ ਦੇ ਬੋਲਬਾਲੇ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਵਾਕਿਆ ਹੀ ਸਾਨੂੰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਝੰਡਾ ਬਣਵਾ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਗੇਟ ਦੇ ਕੋਲ ਸਿੰਧੀ ਹੋਟਲ ਦੇ ਲਾਗੇ ਇੱਕ ਪੰਡਤ-ਲਾਲੇ ਦੀ ਪ੍ਰੈੱਸ ਹੁੰਦੀ ਸੀ, ਉਸ ਵਿੱਚ ਅਕਾਲ ਟਾਈਮਜ਼ ਛਾਪਣ ਲਈ ਦਿੱਤਾ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਉਸ ਨੂੰ ਹੀ ਅਸੀਂ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਝੰਡਾ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਆਰਡਰ ਦੇ ਦਿੱਤਾ। ਉਸ ਨੇ ਅਕਾਲ ਟਾਇਮਜ਼ ਤਾਂ ਛਾਪ ਦਿੱਤਾ, ਪਰ ਉਹ ਝੰਡਾ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਿਆ।

ਅਖ਼ੀਰ 26 ਜਨਵਰੀ 1984 ਦੇ ਦਿਨ ਜਥੇਦਾਰ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਚੁਲੱਧਾ ਨੇ ਅਕਾਲ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਸਮੇਤ ਸਾਰੀਆਂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਦੇ ਕੁਝ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਨਿਵਾਸ ਦੇ ਉੱਪਰ ਬਲਬੀਰ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਕੇਸਰੀ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਗੋਲ਼ੀਆਂ ਚਲਾ ਕੇ ਸਲਾਮੀ ਦੇ ਦਿੱਤੀ, ਹੋਰ ਕਿਸੇ ਜਥੇਬੰਦੀ ਦੇ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਨਾ ਲੈਣ ’ਤੇ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਜਥੇਬੰਦੀ ਅਕਾਲ ਸੈਨਾ ਨੇ ਇਸ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਲਈ। ਮੈਨੂੰ ਹੋਰ ਕੁਝ ਯਾਦ ਨਹੀਂ ਆ ਰਿਹਾ। ਉਸ ਵੇਲੇ ਦੀਆਂ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਖ਼ਬਰਾਂ ਆਈਆਂ ਸਨ, ਪ੍ਰੈੱਸ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦੀ ਖ਼ੂਬ ਚਰਚਾ ਹੋਈ ਸੀ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੋ ਬੁੰਗਿਆਂ ਦੇ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਬੁੰਗੇ ਦੇ ਉੱਪਰ ਵੱਡਾ ਕੇਸਰੀ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ ਲਹਿਰਾ ਕੇ ਫਿਰ ਗੋਲ਼ੀਆਂ ਨਾਲ ਸਲਾਮੀ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਗਈ, ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੇਰੇ ਵਿੱਚ ਵੀ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿੱਥੋਂ ਜੋਸ਼ ਆ ਗਿਆ। ਮੈਂ ਉਸ ਦਿਨ ਹੀ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਉੱਤੇ ਪੰਜ ਸਿੰਘਾਂ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਜਿੱਥੇ ਜਥੇਦਾਰ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਫ਼ਸੀਲ ’ਤੇ ਖੜ੍ਹ ਕੇ ਹੁਕਮਨਾਮਾ ਸੁਣਾਉਂਦੇ ਹਨ ਤੇ ਤਨਖਾਹ ਲਾਉਂਦੇ ਹਨ ਓਥੇ ਅਸੀਂ ਅਕਾਲ ਟਾਈਮਜ਼ ਨੂੰ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ। ਮੈਨੂੰ ਯਾਦ ਹੈ ਉਸ ਵੇਲੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਮੁਲਾਜ਼ਮਾਂ ਨੇ ਸਾਡਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿ ਇਸ ਜਗ੍ਹਾ ’ਤੇ ਸਿਰਫ਼ ਸਿੰਘ ਸਾਹਿਬ ਹੀ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ਤੇ ਮੇਰੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਧੱਕੇ ਮਾਰ ਕੇ ਪਰ੍ਹਾਂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਅੱਜ ਸਾਡੇ ‘ਸਿੰਘ ਸਾਹਿਬ’ ਇੱਥੇ ਆਪਣੀ ਕਾਰਵਾਈ ਕਰਨਗੇ ਅਤੇ ਕੌਮ ਨੂੰ ਸੰਦੇਸ਼ ਦੇਣਗੇ।

ਮੈਂ, 26 ਜਨਵਰੀ 1984 ਦੀ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਫ਼ਸੀਲ ’ਤੇ ਉਸ ਵਕਤ ਦੀ ਆਪਣੀ ਇੱਕ ਫੋਟੋ ਵੀ ਸਾਂਝੀ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹਾਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਕ੍ਰਮਵਾਰ ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਸਵਰਨ ਸਿੰਘ ਨਿਹੰਗ (ਖੁੱਡਾ), ਭਾਈ ਪ੍ਰੀਤਮ ਸਿੰਘ ਜਹੂਰਾ, ਦਾਸ ਕੰਵਰ ਸਿੰਘ ਧਾਮੀ, ਭਾਈ ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਬਿੱਲੂ ਨਿਹੰਗ (ਖੁੱਡਾ, ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ), ਭਾਈ ਮਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨਿਹੰਗ (ਬੋਲੇਵਾਲ) ਅਤੇ ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਗੁਰਮੀਤ ਸਿੰਘ ਖੁੱਡਾ ਹਨ। ਇਹ ਤਸਵੀਰ ਮੈਨੂੰ ਸ੍ਰੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਤੋਂ ਇੱਕ ਖ਼ਾਸ ਦੋਸਤ ਭਾਈ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ (ਸਿੱਖ ਯੂਥ ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲ਼ਾ) ਨੇ ਭੇਜੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ ਮੈਂ ਖ਼ੁਦ ਵੀ ਬੜਾ ਹੈਰਾਨ ਹਾਂ। ਭਾਈ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਜਥੇਦਾਰ ਭਾਈ ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨਿਹੰਗ ਉਸ ਦੇ ਸਹੁਰਾ ਸਾਬ੍ਹ ਅਤੇ ਭਾਈ ਮਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਬੋਲੇਵਾਲ ਉਸ ਦੇ ਮਾਮਾ-ਸਹੁਰਾ ਹਨ ਤੇ ਤਸਵੀਰ ਵਿਚਲੇ ਦੋ ਸ਼ਹੀਦ ਸਿੰਘ ਵੀ ਉਸ ਦੇ ਸਹੁਰੇ ਪਿੰਡ ਖੁੱਡਾ (ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ) ਦੇ ਹਨ। ਭਾਈ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਕੋਲ਼ ‘ਅਕਾਲ ਟਾਈਮਜ਼’ ਕਿਤਾਬਚੇ ਦੀ ਕਾਪੀ ਵੀ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ਹੁਣ 26 ਜਨਵਰੀ 2021 ਨੂੰ ਮੁੜ ਲਾਲ ਕਿਲ੍ਹੇ ’ਤੇ ਕੇਸਰੀ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ ਲਹਿਰਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ਜਿਸ ਦੀ ਕਿ ਅਲੋਚਨਾ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ ਅਤੇ ਦੇਸ-ਪ੍ਰਦੇਸ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਹੀ ਜੋਸ਼ ਵੀ ਵੇਖਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜਥੇਦਾਰ ਬਾਬਾ ਬਘੇਲ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਵੀ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਕੰਵਰ ਸਿੰਘ ਧਾਮੀ (ਸਾਬਕਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਅਕਾਲ ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ